Elektrik enerjisiyle ilgili en çok duyulan teknik kavramlardan biri de kompanzasyon sistemleridir. Özellikle sanayi tesislerinde, ticari binalarda ve büyük ölçekli işletmelerde hem verimliliği artırmak hem de enerji maliyetlerini düşürmek için kritik bir öneme sahiptir. Peki, kompanzasyon nedir? Hangi amaçla ve nerelerde kullanılır? Levent Online olarak tüm teknik detaylarıyla açıklıyoruz!
Kompanzasyon Nedir?
Kompanzasyon sistemleri, elektrik enerjisiyle çalışan sistemlerde, reaktif güç nedeniyle oluşan güç kayıplarını azaltmak için uygulanan bir işlemdir. Temelde, elektrik devrelerinde oluşan reaktif gücü dengeleyerek, sistemin daha verimli çalışmasını sağlar.
Bir başka ifadeyle; kompanzasyon, elektrik şebekelerinde istenmeyen reaktif gücün neden olduğu cezaların ve kayıpların önüne geçmek için kullanılan teknik çözümler bütünüdür.
Komanzasyon Sistemi: Aktif Güç, Reaktif Güç ve Görünür Güç
| Güç Türü | Tanım | Birim | Sembol |
| Aktif Güç | İş yapan gerçek güç | Watt (W) | P |
| Reaktif Güç | Enerji iletimi için gerekli, iş yapmayan güç | VAr (volt-amper reaktif) | Q |
| Görünür Güç | Aktif ve reaktif gücün birleşimi | VA | S |
Kompanzasyon Ne İşe Yarar?
Kompanzasyon sisteminin temel amacı, şebekedeki güç faktörünü (cosφ) mümkün olduğunca 1’e (ideal değere) yaklaştırmaktır. Çünkü düşük güç faktörü, elektrik şirketlerinin ek ücretler (reaktif ceza) talep etmesine ve enerji kayıplarının artmasına yol açar.
Kompanzasyonun Faydaları
- Reaktif enerji tüketimini azaltır.
- Elektrik faturalarında reaktif ceza ödenmesini önler.
- Sistem verimliliğini ve enerji kalitesini artırır.
- Kablolar ve trafo üzerindeki yükü azaltır, sistem ömrünü uzatır.
- Enerji kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlar.
- Tesisin toplam çekilebilecek gücünü (kapasitesini) artırır.
Kompanzasyon Nerelerde Kullanılır?
Kompanzasyon; yüksek güç tüketimi ve endüktif yüklerin (motor, trafo, floresan aydınlatma vb.) yoğun olduğu her yerde kullanılır:
- Sanayi tesisleri
- Fabrika ve atölyeler
- AVM, hastane, otel gibi ticari yapılar
- Büyük ofis binaları
- Tarım sulama sistemleri
- Enerji üretim ve dağıtım merkezleri
Kompanzasyon Sistemleri ve Türleri
Kompanzasyon, ihtiyaca ve tesise göre farklı şekillerde uygulanabilir:
1. Bireysel Kompanzasyon
Her cihazın kendine özel kompanzasyon cihazı (kondansatör) vardır. Genellikle büyük motorlar ve transformatörlerde tercih edilir.
2. Grup Kompanzasyonu
Birden fazla cihazın oluşturduğu bir grup için ortak bir kompanzasyon sistemi kullanılır. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde yaygındır.
3. Merkezi Kompanzasyon
Tüm tesis için merkezi bir kompanzasyon panosu kurulur. Büyük tesisler, fabrikalar ve alışveriş merkezleri için en ideal çözümdür.
Kompanzasyon Şeması (Basit Gösterim)
Elektrik Şebekesi
│
▼
Kompanzasyon Panosu (Kondansatörler)
│
▼
Ana Dağıtım Panosu
│
▼
Yükler (Motorlar, Trafolar vb.)
Kompanzasyon Panosu Bileşenleri ve Fonksiyonları
Kompanzasyon panosu, kondansatörler ve otomatik anahtarlama rölelerinden oluşan, reaktif güç dengesini sağlayan pano tipidir. Otomatik kompanzasyon sistemlerinde, şebekedeki yük durumuna göre kondansatörler devreye alınır veya çıkarılır.
Kompanzasyon Panosu Bileşenleri ve Fonksiyonları
| Bileşen | Açıklama |
| Kondansatör Tipi | Kuru, gazlı veya yağlı tip |
| Gerilim Seviyesi | Genellikle 400V veya 690V |
| Kademeli Anahtarlama | 6, 8, 12 kademe veya isteğe göre |
| Otomasyon | Mikroişlemci tabanlı, programlanabilir |
| Koruma Elemanları | Sigorta, şalter, aşırı gerilim koruma |
| Haberleşme | Modbus/RS485 desteği (bazı panolarda) |
Kompanzasyon Hesabı Nasıl Yapılır?
Bir tesiste ihtiyaç duyulan kompanzasyon kapasitesi, reaktif güç ihtiyacı hesaplanarak belirlenir. Bunun için aşağıdaki formül kullanılır:
Kondansatör Gücü (kVAr) = Aktif Güç (kW) x (tan φ1 – tan φ2)
- φ1: Mevcut güç faktörüne karşılık gelen açı
- φ2: Hedeflenen güç faktörüne karşılık gelen açı
Örnek Kompanzasyon Hesaplama Tablosu
| Aktif Güç (kW) | Mevcut Güç Faktörü | Hedef Güç Faktörü | Gerekli Kondansatör (kVAr) |
| 100 | 0,75 | 0,95 | 41 |
| 250 | 0,80 | 0,98 | 61 |
| 500 | 0,70 | 0,95 | 163 |
Kompanzasyonun Yasal Zorunluluğu ve Ceza Durumu
Türkiye’de işletmeler, elektrik faturalarında reaktif güç oranını kontrol altında tutmak zorundadır. Enerji dağıtım şirketleri, reaktif/aktif güç oranının belirli sınırları aşması durumunda cezai bedel uygular.
- Düşük güç faktörü: Reaktif ceza uygulanır.
- Kompanzasyon sistemi arızalı ise: Ekstra maliyet doğar.
Kompanzasyon Takibi Nasıl Yapılır?
Modern kompanzasyon panoları, hem yerinde ekran takibi hem de uzaktan izleme için enerji analizörleri ile donatılır. Böylece sistemin performansı sürekli izlenebilir.
Kompanzasyon İçin Kullanılan Temel Bileşenler
- Kondansatörler (kuru veya yağlı tip)
- Otomatik kompanzasyon rölesi
- Akım trafosu (CT)
- Şalter ve sigortalar
- Haberleşme modülleri (opsiyonel)
Kompanzasyonun Bakımı ve Kontrolü
- Periyodik bakım (6-12 ayda bir)
- Enerji analizörleri ile reaktif-aktif oranının takibi
- Kondansatörlerin kapasite ve ısınma kontrolü
- Bağlantı noktalarının gözden geçirilmesi
- Röle yazılım güncellemeleri ve arıza takibi
Kompanzasyon ile Enerji Verimliliği
Kompanzasyon, modern enerji yönetiminde vazgeçilmez bir unsurdur. Doğru planlanmış ve düzenli bakımı yapılan kompanzasyon sistemleri sayesinde hem enerji maliyetleri düşer hem de sürdürülebilir ve verimli bir elektrik altyapısı sağlanır.
Sık Sorulan Sorular
Kompanzasyon Nedir, ne işe yarar ve nerelerde kullanılır, inceledik. Bu bölümde ise sık sorulan soruları yanıtlıyoruz.
Kompanzasyon neden gereklidir?
Elektrik sistemlerinde verimliliği artırmak, reaktif güçten dolayı oluşan ekstra maliyetleri ve enerji kayıplarını önlemek için gereklidir.
Kompanzasyon arızalanırsa ne olur?
Sistem güç faktörü düşer, elektrik faturalarında reaktif ceza ortaya çıkar ve tesis ekipmanlarının ömrü kısalır. Uzun vadede, şebeke üzerindeki aşırı yüklenme nedeniyle arızalar ve enerji kesintileri de yaşanabilir.
Kompanzasyon sistemini kim kurabilir?
Elektrik alanında yetkili mühendis ve teknisyenler tarafından kurulmalı ve periyodik olarak kontrol edilmelidir. Yetkisiz kurulumlarda hem enerji verimliliği azalır hem de yasal sorumluluklar ortaya çıkabilir.
Kompanzasyon çeşitleri nelerdir?
Bireysel, grup ve merkezi kompanzasyon olmak üzere üçe ayrılır. Uygulama şekli, tesisin büyüklüğüne ve enerji ihtiyacına göre belirlenir.
Kompanzasyon rölesi nedir?
Kompanzasyon sistemlerinde kondansatörleri otomatik olarak devreye alıp çıkaran kontrol cihazıdır. Bu sayede, şebekedeki yük değişimlerine göre sistem sürekli olarak optimum seviyede çalışır.
Kompanzasyon hesabı nasıl yapılır?
Tesisin aktif gücü ve istenen güç faktörü göz önünde bulundurularak yapılır. Hesaplama doğru yapılmazsa kompanzasyon yetersiz kalabilir veya gereksiz yere fazla ekipman kullanılabilir.